10 jaar na de staatshervorming: hoe zijn de tewerkstellingsmaatregelen geëvolueerd?
Sinds 1 juli 2014 gaf de zesde staatshervorming de gewesten de mogelijkheid bevoegdheden over te nemen voor belangrijke instrumenten voor het arbeidsmarktbeleid, zoals de activering van werkloze doelgroepen. Sindsdien dalen de statistieken over tewerkstellingsmaatregelen snel. “Naast de schrappingen van stelsels, zijn er ook een aantal maatregelen die niet langer op het federale niveau zichtbaar bleven. Daarnaast lijken echter ook stelsels te bestaan waarbij de nieuwe uitdagingen die met de bevoegdheidsoverdracht gepaard gingen, leiden tot een afname van de benutting.”, luidt het in een nieuwe RVA-studie.
(Voorlopig) al 19 verschillende overdrachtsmomenten
Op 1 juli 2014 werden verschillende bevoegdheden over tewerkstellings- en opleidingsmaatregelen officieel overgedragen van de RVA naar de gewesten. “Wanneer we de 10 jaar sinds de theoretische overdracht in kaart willen brengen, is het echter belangrijk voor ogen te houden dat dit proces in de praktijk nog steeds niet volledig is voltooid,” verklaart de analyse. De gewestelijke diensten geven zelf aan wanneer ze voorbereid zijn op een operationele overname. Tot dan blijft de RVA het dagelijkse beheer uitoefenen voor deze materies. Dit leidt tot een langdurige en fragmentaire hervorming, die nog steeds aanhoudt en tot nu toe reeds 19 verschillende momenten kende waarin er overnames vanuit de gewesten plaatsvonden. De eerste overdrachten vonden plaats in 2016. In 2022 nam het Brussels Hoofdstedelijk Gewest als eerste alle overgedragen bevoegdheden geheel of gedeeltelijk operationeel over. In 2023 volgde het Vlaams Gewest. Voor het Waals Gewest en de Duitstalige Gemeenschap is de operationele overdracht tot op heden nog niet voor alle bevoegdheden voltooid.
Nieuwe uitdagingen en misschien een onderbenutting?
De bevoegdheidsoverdracht beoogt een regionale diversifiëring in de strategieën om werklozen te activeren, afgestemd op de lokale noden. In die zin werden vele maatregelen na overdracht geschrapt en al dan niet vervangen door regionale initiatieven. Meer bepaald zijn vele van de premies en toeslagen geschrapt. Externe audits wijzen er echter op dat de regionale instanties worden geconfronteerd met uitdagingen bij het in kaart brengen en/of het afstemmen op de noden van werkzoekenden voor hun inschakeling in de arbeidsmarkt, wat het moeilijk maakt om de schrapping en aanpassing van deze stelsels te contextualiseren.
Een van de maatregelen waarover de gewesten bevoegd zijn, is de vrijstelling van de verplichting om beschikbaar te zijn voor de arbeidsmarkt voor werkzoekenden die een opleiding of een stage willen volgen. Bij de overdracht werden beperkingen opgelegd aan de gewestinstellingen op het maximum aantal mogelijke vrijstellingen (bovengrens). “De meeste gewestelijke instanties blijken de maatregel in de voorbije tien jaar (ook buiten de coronaperiode) echter veel minder te benutten dan het geval was aan het begin van de staatshervorming. Gezien de sterk positieve impact van deze vrijstellingen, lijkt dan ook eerder het ontbreken van een ondergrens (een minimum aantal) inzake vrijstelling voor opleidingen op een mogelijk hiaat bij de organisatie van de bevoegdheidsoverdracht,” concludeert de analyse.
Interregionale arbeidsmarktmobiliteit
De analyse wijst ten slotte ook op een onverwacht neveneffect van de overdrachten. Door de verhoogde complexiteit door het uiteenlopen van het doelgroepenbeleid, groeit het risico op een verstoring van de interregionale arbeidsmarktmobiliteit, vooral voor de beoogde doelgroepen van werkzoekenden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Ondanks de aandacht voor die interregionale arbeidsmarktmobiliteit als knelpunt in het kader van de tewerkstellingsobjectieven, zijn er aanwijzingen dat binnen dit aspect van het doelgroepenbeleid de regionale tussenschotten op de Belgische arbeidsmarkt zijn versterkt door de regionalisering: grote werkgevers die actief zijn in verschillende gewesten, lijken in de nasleep van de staatshervorming instinctief of bewust relatief terughoudender om specifieke doelgroepen tewerk te stellen via activeringsmaatregelen. Dit kan mee een verklaring bieden voor een aantal dalende tendensen, of op zijn minst voor het uitblijven van bepaalde vormen van herstel na de coronaperiode.
De volledige studie “Tewerkstellings- en opleidingsmaatregelen onderhevig aan de Zesde Staatshervorming” vindt u op de website van de RVA - rubriek Documentatie - Statistische publicaties - Studies.
